Fræðsla

Hlutabréfamarkaðurinn er til vegna þess að fyrirtæki kjósa að safna peningum frá fjárfestum til þess meðal annars að stuðla að uppbyggingu fyrirtækisins, fjármagna ný verkefni eða styrkja eigið fé þess. Fyrirtækið gerir það með því að gefa út hlutafé sem við köllum í daglegu tali hlutabréf. Fjárfestar eins og ég og þú getum síðan keypt þessi hlutabréf. 

Þegar þú kaupir hlutabréf ertu í raun að kaupa hlut í ákveðnu fyrirtæki í von um að fyrirtækið, og þar með hlutabréfið þitt, muni aukast í verðmæti til lengri tíma litið. Það hversu stóran hlut þú átt í viðkomandi fyrirtæki fer eftir því hversu mörg hlutabréf þú átt í fyrirtækinu. Þannig ef fyrirtæki gefur út 1.000 hluti og þú átt 1 hlut, þá áttu í raun 1% í fyrirtækinu.

Sá sem á hlutabréf og þar með eign í ákveðnu fyrirtæki er hluthafi í fyrirtækinu. Sem hluthafi hefur þú atkvæðisrétt á aðalfundi félagsins, rétt á arði ef fyrirtækið hyggst greiða út hagnað og selt hlutabréfin þín til annars fjárfestis.

Ef þú átt hlutabréf þá getur þú hagnast á því með tvennum hætti. Annars vegar ef þú selur bréfið á hærra verði en þú keyptir það á og hins vegar með arðgreiðslu. Það þýðir að ef fyrirtæki hefur skilað hagnaði getur það tekið ákvörðun um að deila út hluta af þessum hagnaði til þeirra sem eiga hlut í fyrirtækinu og þannig getum við notið góðs af því ef fyrirtækinu gengur vel. Yfirleitt eru arður greiddur út árlega.

Ef fyrirtækið hefur skilað hagnaði getur það tekið ákvörðun um að deila út hluta af þessum hagnaði til hluthafa sinna í formi arðgreiðslna sem er þá peningur sem er millifærður á reikning þeirra sem eiga hlut í fyrirtækinu.

Í mjög einföldu máli er skuldabréf samningur um lán. Þú getur til dæmis keypt ríkisskuldabréf sem eru skuldabréf sem ríkið gefur út. Þá er ríkissjóður útgefandi bréfsins og þú ert eigandinn. Þegar þú kaupir ríkisskuldabréf ertu þá að lána ríkissjóði pening svo hann eigi auðveldara með að fjármagna verkefni, viðhalda áframhaldandi rekstri eða endurfjármagna skuldir fyrirtækisins. 

Fasteignalán er einnig dæmi um skuldabréf, þar sem þú ert útgefandi skuldabréfsins og aðilinn sem þú tekur lánið hjá, sem getur t.d. verið banki eða lífeyrissjóður, er þá eigandi skuldabréfsins. 

Ólíkt hlutabréfum eignastu ekki hlut í fyrirtæki þegar þú kaupir skuldabréf. 

Skuldabréf greiða fjárfestum vexti, þannig er það ávinningur fyrir þann sem gefur út skuldabréfið að fá aukið fjármagn og fjárfestinn fæ greidda vexti fyrir. Þegar þú kaupir skuldabréf ertu nær því að vita hvaða ávöxtun þú færð og því er minni áhætta sem fylgir kaupum á skuldabréfum heldur en hlutabréfum.

Þegar við spörum getum við annað hvort gert það sjálf eða með aðstoð annarra. Við getum lagt sparnaðinn inn á bankareikning, keypt okkur verðbréf eða slegist í för með öðrum sparifjáreigendum og látið sérfræðing um að sjá um sparnaðinn – það er sjóður.

Það getur verið tímafrekt og krefst töluverðrar þekkingar að búa til vel dreift eignasafn, þess vegna getur verið gott að láta sjóðsstjóra sjá um það fyrir sig.

Gott er að hafa í huga að sparnaði í sjóðum getur fylgt kostnaður, til dæmis gjald þegar keypt er í sjóði og árlegur kostnaður.

Sjóður sem fjárfestir í öðrum sjóðum. Getur verið góður kostur fyrir fjárfesta sem vilja ekki kaupa í mjög mörgum sjóðum en vilja samt ná góðri áhættudreifingu. Þessir sjóðir geta fjárfest í mörgum löndum án þess að kostnaður verði óhóflegur.

Bankareikningur sem heldur utan um verðbréf. Allir einstaklingar eldri en 18 ára geta stofnað sér vörslureikning. Vörslureikningar sýna stöðuna á verðbréfaeignum sem þú átt og yfirlit yfir allar verðbréfahreyfingar. 

Lýsir því hversu mikils virði fyrirtæki er á markaði samkvæmt markaðsaðilum og byggir á heildarverðmæti útistandandi hlutabréfa þess á markaði.

Vextir sem Seðlabanki Íslands notar til að hafa áhrif á vexti í landinu. Ef Seðlabankinn hækkar stýrivexti er hann að reyna að hægja á efnahagslífinu, fólk á erfiðara með að taka lán ef vextir hækka en kjör á bankareikningum verða betri.

Verðhækkun á ýmsum vörum og þjónustu síðustu 12 mánuðum. Verð á matvöru, bensíni, flugferðum, húsnæði og fleiru er mælt í hverjum mánuði og sú innkaupakarfa er borin saman við síðasta mánuð. Ef þessi ímyndaða innkaupakarfa er orðin dýrari þá kostar fleiri krónur að kaupa sömu hluti. Þannig étur verðbólgan í raun upp peningana okkar.

Aukning í þjóðarframleiðslu milli ára. Þjóðarframleiðsla samanstendur af tækniframförum sem auðvelda framleiðslu, aukið fjármagn og aukin þekking.

V/H-hlutfallið segir til um hversu mikið markaðurinn er tilbúinn til að greiða fyrir framtíðartekjur fyrirtækisins. Ef hlutfallið er hátt getur það þýtt að verð hlutabréfanna sé hátt eða að hagnaður fyrirtækisins hafi verið lítill. Lágt hlutfall getur að sama skapi þýtt að verð sé lágt eða að hagnaður sé hár. Hátt V/H hlutfall bendir til þess að gert sé ráð fyrir að hagnaður aukist í framtíðinni og lágt V/H-hlutfall sýnir að búist er við að hagnaður minnki. Þegar samanburðargreiningar eru gerðar er mikilvægt að bera saman fyrirtæki innan sama geira.

Ársfjórðungsskýrslur eru lagðar fram af hlutafélögum til að tilkynna afkomu þeirra á þriggja mánaða tímabili, því eins og nafnið gefur að kynna er árinu skipt upp í fjóra hluta, eða fjórðunga. Flest fyrirtæki hafa bókhaldstímabil sem klárast þegar árinu lýkur, semsagt

1. Ársfjórðungur 31.Des - 31.Mars

2. Ársfjórðungur 31. Mars - 30.Júní

3. Ársfjórðungur 30.Júní - 30.Sept

4. Ársfjórðungur 30.Sept - 31.Des

Í hverjum ársfjórðungi fyrir sig eru skoðaðar helstu lykiltölur sem gefa til kynna afkomu fyrirtækisins, tölur líkt og hagnaður, rekstrartekjur, eignir og skuldir. Almennt er að í ársfjórðungsskýrslum fylgi líka með markmið, hápunktar og nýjar og áframhaldandi áskoranir sem fyrirtækin ætla að kljást við. Þar að auki eru samanburðir við fyrri ársfjórðunga.

Ársfjórðungsskýrslur eru mjög mikilvægar fyrir fjárfesta til að dæma áframhaldandi árangur fyrirtækja og sjá hvernig reksturinn gengur miðað við fyrri ár þar sem hægt er að bera saman hagnað milli ára eða ef til vill sjá hvort skuldirnar séu að hækka. Þær eru einnig gagnlegar til þess að fá innsýn inn í framtíðaráætlanir fyrirtækja. 

Hlutfallið ber saman markaðsvirði (gengi*útgefnir hlutir) og bókfært virði eigin fjár hlutafélaga, en bókfært virði eigin fjár eru heildareignir fyrirtækisins að frádregnum skuldum og “óefnislegum” eignum. 

Markaðsvirði/bókfært virði eigin fjár= V/I hlutfall

Hlutfallið er hægt að nota til að gefa betri innsýn í heildarverðmæti hlutafélagsins. Fjárfestar nota því þetta hlutfall til að fá betri yfirsýn yfir það hvort félagið sé mögulega ofmetið eða vanmetið. 

Almennt ætti V/I hlutfall hlutafélaga að vera í kringum töluna 1. Tala minni en 1 getur gefið til kynna að hlutabréfin í einhverju tilteknu hlutafélagi séu vanmetin, en það getur einnig bent til þess að vandamál séu til staðar hjá fyrirtækinu. En hærri tala t.d. 3 myndi benda til þess að hlutabréfaverð sé dýrt. Hins vegar getur þetta líka verið vegna þess að gert er ráð fyrir að þeim gangi vel í framtíðinni og fjárfestar hafa því trú á að hlutabréfaverð muni hækka.

V/I hlutfallið er því mikilvægt vegna þess að það getur hjálpað fjárfestum að skilja betur hvort markaðsvirði hlutafélaga sé sanngjarnt í samanburði við bókfært virði eigin fjár, s.s. Eignir fyrirtæksins. Þar að auki er nytsamlegt að bera það við önnur hlutafélög sem starfa í svipuðum geira.

Líkt og með öðrum hjálpartækjum, líkt og verðmatsgengi og V/H hlutfalli á að sjálfsögðu ekki að nota þetta hlutfall eitt og sér þegar kemur að því að fjárfesta í hlutabréfum, þetta er bara eitt af þeim fjölmörgum þáttum sem vert að skoða.